Eseji u ovoj knjizi bave se delima i piscima za koje važi da ih pre svega određuju humor, smeh, pa možda čak i vedrina. Čitalac će, međutim, primetiti da se u svim tekstovima ne manje i vrlo pomno vodilo računa i o tmurnim, ponekad veoma tamnim stranama čovekove egzistencije i ljudske istorije.
Ako u književnosti dvadesetog veka postoji delo koje, i to kroz smeh, u sasvim drugačijem tonalitetu i sasvim drugačijim postupkom, opovrgava svaku mogućnost da se ubijanje i mrcvarenje ljudi opravdavaju smrću, onda je to Švejk. Neka o pijedestalu budućeg večnog mira sagrađenog na leševima, pričaju nekom drugom. Pritom je tu uvek i onaj dodatak: mir mora biti pravedan. Inače...
...Bezumnost isto
rije nije navela Švejkovog tvorca na pesimističke ili, možebiti, očajničke zaključke. Naprotiv, on se istoriji nasmejao – a da li je svaki smeh gejzir iz dubine očaja, to pitanje još nije odlučeno – smejući se svemu što bi htelo da se nametne kao uzvišeno i veliko a osujećuje življenje. Biti i ostati živ bila je za Hašeka ona neuzdrmana vrednost koju je valjalo štititi od groze i haosa što ih donose „velika istorijska zbivanja“, a to će reći – u romanu o Švejku – od društvenih mehanizama i organizacija koje služe uglavnom mrvljenju ljudi i nasilnoj smrti, dakle, pre svega, od licemerne crkve i ratoborne države. Živ čovek, koji bi, ako je ikako moguće, da to i ostane, nasuprot istoriji: to je opozicija iz koje je nastao Švejk.
